En Sıcak Konular

Orta Asya Türk Çoban Köpekleri Üzerine

12 Ağustos 2020 08:15 tsi
Orta Asya Türk Çoban Köpekleri Üzerine Okuyucu Makaleleri....

ORTA ASYA TÜRK ÇOBAN KÖPEKLERİ ÜZERİNE

 

Bilindiği üzere kurtların köpeklerin ataları olduğu artık kanıtlanmış olmakla beraber,genetik bilimin ilerlemesi ile birlikte dünyada kopekler hakkındaki en büyük tartışma köpeklerin Asya'da mı yoksa Avrupa'da mı evcilleştiği konusudur. Bu konuda araştırma yapan genetik bilimciler içinde tek Türk bilim adamının ismi duyulmasa da hep köpeklerin Orta Asya'da evcilleştiği konusunu gündeme getirmișlerdir. Stokholm Kraliyet Teknik Üniversitesi’nden evrimci genetik uzmanı olan Peter Savolainen bir makalesinde "tek bir köken var o da Avrupa değildi" diyor.

Köpeklerin bir defada evcilleșip, evcil farkların olușması ve kökenin Orta Asya Gri Kurt'larına dayanması genetik araștırmacıların sık sık kurduğu cümlelerdir. GENETİK ÇEȘİTLİLİK olarak   (mitokondriyal DNA analizi ile) kurtlara en yakın köpeklerin Nepal ve çevresinde diye açıklanması sonra da bölgenin isminin Güney Doğu Asya diye değiștirilmesi belki de Orta Asya dememek içindir. Zaten karșıt gruplar Orta Asya ve Avrupa kökenli olduğunu, bunun doğru bir analiz yöntemi olmadığını bildirmișler,nihai bir yerde karar kılınamamıș. Köpeklerin Gri Kurt'tan evcilleștiği bilinirken Peter'in Hindistan'daki küçük yapılı kurtlar ataları olabilir sözü tezat olușturmuștur.

Peki Avusturalya'da yașayan dingolar diyebilirsiniz. Araștırmacılar Dingoların 9.900 yıl önce Asya'dan Avusturalya'ya göçler ile gittiğini, atalarının Asya köpekleri olduğunu söylüyor. 

Bu genetik araștırmalar dünyada büyük yankılar uyandırmıș, batılılar  molosser dog, internet forumlarında Orta Asya Türk Çoban Köpekleri'nin atalarını araștırmaya bașlamıș ve bir çok köken uydurmuștur. Sanki genetik çalıșmaları kendileri yapmamıș gibi bir çok tez ortaya atmıșlardır. Bunlardan biri de Büyük İskender'in Asya çıkartmasıyla İskender'in köpeğinden türedikleridir. Bu konu komik olmakla birlikte İskenderin Orta Asya'da kısa bir süre kalması ve köpeğinin küçük bir tazı olması, 50 yıllık uydurma resimleri kanıt olarak göstermeleri, batılıların tarihi saptırma heveslerini burda da göstermiștir.

Diğer bir tezleri de Orta Asya köpeklerinin kökeninin İran çevresinden geldiği açıklamaları olmuș, Asur-Babil kabartmalarındaki mastiff'lerin Türk çoban köpeklerinin atarı olduğu söylenmiștir.

Hep eksik açıklamalarda bulunup ișlerine gelmediği için olabilir, Türk'lerin tarihteki yarı göçebe yașam tarzını unutmușlardır. 

Peki ișin aslı ne olabilir? Tarihe yön veren Türk'lerde köpek kültürü olmaması yarı göçebe yașantılarından kaynaklı imkansız değil midir?(hayvancılık ile uğrașıp otlaklara kısa süreliğine göç etmeleri)

Örneğin:İgor destanını ișlerine geldiği gibi değiștiren Slav torunlarının, kıpçak'lardaki göçebe hayatı bilmemesi șașırtıcı olur.

(Olcas Süleyman Aziya isimli kitabında bu olayları uzun uzun anlatmıștır.) 

Tarihte Türk'ler köpeklerine büyük önem vermiș, destanlarında köpeklerine yer vermiș, bazı avcı boylar liderlerini köpeklerinin adıyla anmıșlar, daha eski inançlarında köpeği tapınacak bir kült olarak GÖRMEMEKLE beraber ona sezgilerinden kaynaklı bazı doğa üstü vasıflar yüklemișlerdir.

(Ve bozkır töresidir, çocuklar ve köpeklerin dövülmesi yasaktır.) 

Destanlarda geçenlerden bazıları:

KIRK KIZ DESTANI

Bir anlatıșa göre Han'ın savașçı kızı kendi ile birlikte kırk kız gezerler. Bir gun seferden döndüklerinde obalarının dağıtılıp yağmalandığını görürler, tek canlı olarak ateșin etrafında dönen sarı bir köpek vardır. Bir boyun bu köpekten türediğine inanırlar. Ancak burdaki gerçekten kõpek midir? yoksa Tengri tarafından gönderilen kutsal bir varlık mıdır? Bilinmez. 

MANAS DESTANI

Kısaca Manas'ın Kumayık adında sarı boz bir köpeği vardır. Öleceği zaman nehrin karșısına geçmiș, "iyi köpek ölüsünü göstermez" sözu ilk burada kullanılmıștır. 

KUMAYIK DESTANI

Bu destan çok manidar ifadelere yer vermiș, kısaca Garip isminde bir avcı avdan dönerken bir boz enik bulmuș, onu evine götürmeye karar vermiștir.

Evine götürüp akșam olduğunda ormanın vahsi hayvanları evin etrafına toplanmıș, sanki onu yavru iken öldürmek istermiș gibi bağırırlar. bu sırada AK SAKALLI bir iye evin içine girer. yavru köpeği gösterek: " evladım bu sana Allah'ın bir lutfudur, bu enik herkesin ulașamayacağı bir geçitte (burası neresi olabilir?) Alp kanatlı, kurt bașlı bir kuștan doğmuștur. Eğer sahibini bulamazsa 3 gune kuș olacak gidecek" demiș, onu bir GEYİK sütüyle, yeri kırk metre kazıp orada besle diye anlatmıștır. Neden geyik sütü ve neden yeri kaz demiș bilemiyorum. Ancak Türk'lerde köpek yaradılıș destanından yerin koruyucusu ve (y)Erlik han ile ilișkilidir. Ve bazı kaynaklarda ölüler diyarının bekçisidir.

Günümüzde kullanılan bazı Atasözleri: "köpekten ötesi yerin dibi" o zamanki anlamıyla ölüler diyarını temsil etmiș, yine "köpeği bağlasan durmayacak yer" aynı anlamda kullanılmıștır.

Destana tekrar dönecek olursak, bu Kumayık büyümüș, halkın yardımına koșmuș, ormanda canavarlarla savașmıș, halkına hizmet etmiștir. Sonra Garip ve oğlu ile daglara çıkıp yașamıșlar Kumayık'ı almak isteyen kötü kalpli bir șeytani tarafından Garip öldürülmüș ancak son anda Garip Kumayık'a seslenmesiyle birlikte Kumayık öc almıș, Hepsini parçalamıștır. (konuștuğum bir Kırgız dedi ki: bu savașta Kumayık'in gözüne ateșli bir ok atılmıș, onun soyundan gelen köpeklerin gözünde hep akıntı olurmuș)

Garip öldükten sonra oglu bir kıza sevdalanmıș, Kumayık ilgisizlikten ordan gitmiș ve onu gören eden sonra olmamıștır. Bugün bile Kırgızistan'da sarı köpeklere özel bir ilgi gösterilir. Kumayık'ın soyu olduğu söylenir. 

Destan da Garip'in Kumayık ile bulușması söyle anlatılır:

 

Kulak verdi uzun süre,

Ne kadar olağanüstü bir ses bu deyip,

Öteye beriye bakınıp,

Dikkatle inceliyor etrafını,

İște öylece bakınıp.

Bir hayli yol aldığında,

Dikkatle așșağısına baksa,

Yumruk kadar boz enik

Girmekte renkten renge.

Biraz durup bekleyip,

Eline alıp baksa kilosu agır imiș.

Hayvandan görünüșü bambașka,

Henüz gözleri açılmamıș genç enik.

Sesini estieline aldığında,

Kızıl et imiș, seyrek tüylü.

Iyi kısmet alameti,

Diye yorup, yakalayıp,

Koydu avcı koynuna

Geyiğin etini sırtlayıp.

 

… kanatı olsa uçacak,

Allah Tealam bu köpeği kral diye yarattı,

Diğer köpeklere.

Allah Teala kudret.

Dișine bunun baksana,

Çelik ile su verilmis çelikten,

Keskin kılıp yarattı.

Heybetli olacak büyürse,

Bir bașka bunun heybeti.

Eline koluna baksan,

Yere değmez tabnı.

Bir günlük yerden ses ișitse,

Affetmeden ișitir kulağı.

Nice kuvvetli kokular olsa,

Ayırd eder kulağı.

Hüdam sana vermiștir,

Evladım gözüm gibi koru

Not :destanlar İslamiyetin kabulünden sonra Islam dinine uyarlanmıștır. .

 

Destanda kușların kralı (törüsü) BUDAYIK, köpeklerin kralı KUMAYIK diye geçer.

Araștırmacılar Budayık ve Humayık aynı demișler, HUMA kușu olduğunu söylemișlerdir.

(BUDAYIK : kurt yada köpek bașlı tasvir edilen kuș) 

Günümüzde köpek dövüșleri ne yazık ki Rusya ve bazı balkan ülkelerinde neredeyse yasal olarak devam ediyorken köpeklerin soy secereleri yalan yanlıș tutulur, ama bazı köpeklerin atalarının geldiği yer itibariyle net bilinir. Dövüșlerde șampiyon olan bir çok yenilgisiz köpeğin atalarının kökeni  Han Tengri, Pamir dağlarından indirilen çoban köpekleri olması bașka bir ayrıntıdır. Köpek dövüșlerine sonuna kadar karșıyız, hem doğal ırkların melezlenmesi hem de bir insanlık vahșeti olarak değineceğiz.

 

Oguz Ata'nın İtbarak konusu beni așıyor. O yüzden hiç girmiyorum.

Ancak '' köpek" ve "it" ayrıdır. Sonradan köpeğe Türkler "İt" demeye bașlamıșlar.

"Köpek" kelimesi göbekten geliyor.

Ve Türkler Hayvan sűrülerini koruyan köpeklere "köpek" demișlerdir.

Ve "barak" ayrı "İtbarak" ayrı olabilir.

Sanırım İtbarak'lar seytani bir topluluktu. 

Peki avcı boylar köpeklerine ne demișlerdir?  Hem Türk çoban Köpeklerine İran asıllı diyenlere cevap olacağını umuyorum.

ilk olarak,  ASUR yıllıkları İSPAKA'nın sefere çıkardığı göçebe halkın tam adını vermiştir: 

İŞGUZLAR,

Oğuzların bir boyu olan İş-Oğuzlar (İç-Oğuzlar)  Sami dillerinde ''o'' sesi düşer işguz  diye adlandırılır.

Liderleri İSPAKA dır.

Hükümdar Assarhadon devrine ait Asur yıllıkları İş-oğuz Türk Kavim adının İS-PAK (İS-PAKAN) unvanı ve liderlerini KÖPEK  adıyla adlandırma geleneğinin  M.Ö. VII asırda mevcut olduğunu tastik eden en eski belgedir.

işguzlar kendileri köpeklerine: SOBAKA demişlerdir. 

İSPAKA KELİMESİNİN KÖKENİ

Oğuz Karluk sivesinde köpeğin esas adının KÖBEK, KEPEK, KÖBÖK . İlk şekli canlı olarak kalmakta, Kazak'lardaki TÖBET  kelimesi de K/T yer değiştirmesi şeklinde bugün canlı kalmasıdır.

Avlarda Kullanılan köpeklerin adlarının ise bir kaç varyantı vardır.

İS-PAK  (İZ-BAK)  Kokuya giden,ize giden anlamında.

İS-PAS  (İZ-BAS) izi takip eden anlamında.

İZ-BEK / İZ-BASAR....

İran'lılar  İS-PAK şeklini benimsemişler, Avesta metinlerinde ''Spaa'' diye geçmiş.

Slav'lar son heceyi başka bir şekilde kurmuşlar ''S'bak, Sbaka''  vokali türemiştir.

(Gunumuzde İran'da halk kopeklerini '' sbaka" diye cağırır.) 

Eski avcı toplum Türk Kavimlerinde  köpeğe verilen değer kendi isimlerine yansımış ve bu isimlerle anılmaya başlamışlardır. hanları da bu isimlerle çağrılmıştır.

IZ-BAK kelimeleri Orta Asya'da sonraları ÜZ-BEK olarak da anılmıștır. 

Şimdi soru şu: bu Asur kabartmalarındaki köpeklerin ataları oraya nasıl gelmiştir? ASYA BOZKIRLARI OLABİLİR Mİ? 

Biraz da yakın tarih ve günümüzden bahsedelim.

Sanıldığının aksine bir çok köpek ırkı en erken 18 nci yüzyılda üretilmeye bașlamıș, bunlara modern ırklar denilmiștir.

Yani doğal seleksiyon görmemiș insan eliyle bilinciniz şekilde bir veya iki amaç uğruna üretilmiș köpeklerdir. Genellikle akrabalı üretim ön safhada olmuș bu ve yanlıș secilimler köpeklerde bazi genetik sorunlara yol açmıștır.

Üretimde kullanılan köpeklerin atalarının bazıları Orta Asya köpekleri olsa da, bunlar gizlenmis. ama her defasında atalarının Mısır-Roma kökenli olduğu söylenen mastiff'ler kullanılmıștır.

Örnek verecek olursak: Alman Kurt Köpeği ata annesi hayvanat bahçesinden Kurt x köpek melezi bir diși olduğu bilinir. ata babası açık arttırma dan alınan belirsiz bir köpektir. O dönemin resimlerine baktığımızda köpeklerin bir coğunun Orta Asya fenotipine sahip olduğu görürüz. Getirip ıslah etmișler. Ancak adı bile geçmez.

Rus ișgalinden sonra Türkmenistan'da köpekler Ruslarin eline geçmiș, bugün Rus Cao'su dediğimiz köpeklerin ilk ataları onlar olmuștur. Sonraları Türkmenistan'dan köpekleri getirmis kafalarına göre mastiff'ler ile melezlemiș, kendi istekleri doğrultusunda bir ırk standartı yazmıșlar ve Türkmen Alabay köpeğinin fenotipini degiștirmek için ellerinden geleni yapmıșlardır. Bugün "Türkmen alabay" diye bir çok yetiștirici bu melezleri bakıyor.

Bozkıra ayak uyduran köpekler maximum 65-70 kilo olabilecek çevik köpeklerdir. 80-100 kiloluk bir köpek çoban köpeği olamaz. 

Neden safkan olması önemli peki?

Dünyada bu kadar doğal eski bașka bir ırk yok. Bize atalarımızın bir mirası. Bu yüzden önemli. Bu yüzden melezleniyor zaten. Bunlar bazı güçlerin yönlendirmesiyle belki de bilinçli bir sekilde yapılıyor.

İlk kurtların evcilleșmesinden bahsettik. Burada Türk Atalar, köpekleri kendi elleriyle Islah etmemișlerdir. İlk evcilleșme sanıldığının aksine, bilimsel olarak doğal seleksiyonla olduğu ortaya çıkmıștır. (Doğal seleksiyon köpek olmaz diyenlere duyurulur) Sonraları sürülere köpeklerin çoğalmasına müdahale edilmemiș, kendileri üreyip çoğalmıșlardır. Hala Orta Asya'da sürü köpekleri doğal șartlarda eșleșip çoğalır. Bu evcilleșme etkisiyle tam bir doğal seleksiyon olmasa da seçilim kuralları geçerlidir.Ayrı olarak kuchi halkları özellikle kervan köpeklerinin üremesine müdahale etmezler.parayla asla köpek satmaz, gittikleri otlaklarda yerli halka hediye ederler. (kuchi= göçebe)

Bu yüzden doğal ırk köpeklerde iskelet genetigi çok düzgündür. Asla kalça displazisi (kalça çıkıklığı) gibi problemler veya rașitizm görülmez. Bu sorunlar mastiff'lere ve modern ırklara özgüdür. 

Orta Asya köpeklerinin Avrupa'ya yayılmasının sebeplerinden biri İPEK YOLLARIDIR. Bu ticaret yolları ile köpeklerimiz Avrupa'ya yayılmıș yine bazı modern ırkların, mastiff'lerle birlikte ataları olmușlardır. Ancak bu konudan da hiç bahsedilmez. 

Günümüzde Orta Asya'da durum içler acısıdır. Köpek dövüșleri yılda bir defa yapılan deve güreșleri gibi bir festival havasından ayrılmıș, sürekli bir geçim kaynağı ve turnuva haline gelmiștir. Bu dövüș organizasyonları dıșardan birçok köpeğin Asya'ya girmesini sağlamıș ve melezleme hat safalara ulașmıștır. Öyle ki, șuan Türkmenistan bașta olmak üzere Kazakistan, Afganistan'da neredeyse safkan köpek bulmak zor hale gelmiștir.

ORTA ASYA TÜRK ÇOBAN KÖPEKLERİNİN GERÇEK FENOTİPİ UNUTTURULMUȘTUR.

Yetiștiricilerle konuştuğumda bana söyledikleri dedelerinin benim sorduğum köpekleri besledikleri ancak șu an onların bölgede ilgi görmediği ve para etmediğini söylüyorlar.

Sürülerde beslenen safkan köpeklere ise Avrupa'lılar ABORIGIN diyor. onları satın alıp bazen dövușlere sokuyor, bazende kendi zevkleri için melezliyorlar.

Eskilerde parayla satılması ayıp olan köpekler dünyanın dört bir yanına para karșılığında satılıyor.

Türkmen bir dedemizin sözünü sizlerle paylașmak isterim : "bugün atını satan yarın köpeğini satar, köpeğini satan döner her șeyini satar" 

ABORIGIN demișken biraz da safkan ORTA ASYA TÜRK KÖPEKLERİNİN fenotipi ve karakterinden bahsedelim.

Fenotip olarak: orta boyutlarda, atletik, karnı içe çekik (alt çizgisi), dudakları sarkmayan, ince ayak bombeli (yere tam basan) cift kat postlu, cekik-derin gözlü,gözleri cepheye bakmayan, bakıș alanı geniș (alnı geniș) alın stobu olmayan, kurda benzeyen kafaları ile bozkır iklimine ayak uydurmuș, sert seleksiyonlara maruz kalıp hayatını devam ettirebilmiș köpeklerdir.

Karakter olarak: asil, alfa ozelligi ve adaptasyonu yuksek, her koșula ayak uydurabilen, korkusuz, sahibini neredeyse taparcasına seven, çocuklarla ve aile bireyleriyle arası çok iyi, yaban hayvanlarına karșı tepkili köpeklerdir. 

Modern ırklarla aralarındaki farklar:

Dogal ırk Asya köpeklerinde, doğuștan gelen gelen kalp büyümesi gibi kalp problemleri gözlenmez. Protein hassasiyetleri yoktur. hipotiroidi gibi hormonal bozukluklar ve cilt hastalıklarına rastlanmaz. Hastaliklara karșı inanılmaz derecede dirençlidirler. Kalca çıkıklığı, eklem problemleri, rașitizm, ters makas çene tipi görülmez. Modern ırklara göre daha uzun yașarlar, hatta bir çok modern ırkın 7 yașında vücudunda deformasyon bașlarken 10 yașında bile dinç ve çevik dururlar. Uzun mesafeleri hic durmadan kat edebilirler. (ipek yollarında Selçuklu dönemi iki Kervansaray arası 35-45 km dir, deve kervanına eșlik edebilen köpekleri düșünün)

Bunlar dıșında, bulundukları yere pislemezler, yağmur ve gök gürültüsünden hoșlanmazlar. Doğuștan itibaren yıllarca hiç sürü hayvanı görmese de ilk gördüklerindeki güdüsel olarak sürüye liderlik yapmak isterler.Davara asla saldırmazlar.

Dengeli ve akıllı köpeklerdir. Psikolojileri sağlamdır. Bu cümleyi çok defa duymușsunuzdur ancak kendinden güçsüz canlılara saldırmazlar. içgüdüleri çok yüksek köpeklerdir. Tabir yerindeyse tehlikenin kokusunu alırlar.

 

Yazımızın sonuna gelirken son olarak, Orta Asya kopek ırklarından bahsedelim.

Köpekler,

Türkmen Alabay

Kazak Töbet

Kırgız Töbet

Özbek Tortgoz (dörtgöz)

Afghan Sage Kuchi ( kuchi halkından gelir)

Tajik Dahmarda.

Kangal ( orta Asya kökenlidir)

Gibi bölgesel isimlerle ayrılmıșlarsa da sonradan gelen ve melezler dıșında, safkanlar tek tip, aynı kopeklerdir. Bölgelere göre küçük alt tür özellikleri olabilir belki ama genel görünüm aynıdır. Bu ayrımları ilk batılılar yapmıș sonra bizden de savunanlar çıkmıștır. Milliyetçi duygularla șunu ifade ederler : "Almanya da bile 5 tane ırk var kocaman asya da tek kopek mi olur?" ancak unuttukları șey, modern bir ırkla dogal bir ırkı aynı pencereden incelemeleridir. Dogal bir ırkın olusmasi cok uzun zaman alır ve aynı coğrafyada örneğin: Afgansitan'da ayrı, Kazakistan'da ayrı dogal ırkların olması kulağa çok mantıklı gelmeyecektir. Nitekim köpeğin geldisi hakkında bilgi verilmeden hic bir yetistirici safkan kopeklerin Orta Asya'da hangi ülke köpeği olduğunu tahmin edemez. Atar tutar o ayrı..

Bir de Özbek Dörtgozler yaninda ÖZBEK TORKUZI dedikleri kopekler var. İri yapılı mastiff'lere benzer yapıda köpekler. ona da bir açıklık getirmeye çalıșalım.

Kıpçaklar slav'lardan gelin aldıklarında gelinin akrabalarına yani kendilerinden olmayanlara TORK veya TORKI diyorlar.Aynı zamanda BAĞ veya BAĞLANMA anlamları da var. Bunlar köyde kalır otlaklara göç etme hakları yoktur.Kıpçak'ların kendileri ise otlaklara istedikleri yerlere kısa süreliğine gidebilirler. Kendilerine UZİ  diyorlar. "Torkuzi" tanımını daha fazla açıklamaya gerek yok sanırım.

Eskiler doğruları biliyordu, yenilere unutturuldu belki de.. 

 

Selam ve Dua İle..

Sarıhan 45

 

 



Bu haber 3,710 defa okundu.


Yorumlar

 + Yorum Ekle 
    kapat

    Değerli okuyucumuz,
    Yazdığınız yorumlar editör denetiminden sonra onaylanır ve sitede yayınlanır.
    Yorum yazarken aşağıda maddeler halinde belirtilmiş hususları okumuş, anlamış, kabul etmiş sayılırsınız.
    · Türkiye Cumhuriyeti kanunlarında açıkça suç olarak belirtilmiş konular için suçu ya da suçluyu övücü ifadeler kullanılamayağını,
    · Kişi ya da kurumlar için eleştiri sınırları ötesinde küçük düşürücü ifadeler kullanılamayacağını,
    · Kişi ya da kurumlara karşı tehdit, saldırı ya da tahkir içerikli ifadeler kullanılamayacağını,
    · Kişi veya kurumların telif haklarına konu olan fikir ve/veya sanat eserlerine ait hiçbir içerik yayınlanamayacağını,
    · Kişi veya kurumların ticari sırlarının ifşaı edilemeyeceğini,
    · Genel ahlaka aykırı söz, ifade ya da yakıştırmaların yapılamayacağını,
    · Yasal bir takip durumda, yorum tarih ve saati ile yorumu yazdığım cihaza ait IP numarasının adli makamlara iletileceğini,
    · Yorumumdan kaynaklanan her türlü hukuki sorumluluğun tarafıma ait olduğunu,
    Bu formu gönderdiğimde kabul ediyorum.




    En Çok Okunan Haberler


    ON ALTI YILDIZ'da Ara Internet'te Ara  

    Haber Sistemi altyapısı ile çalışmaktadır.
    8,267 µs