Sudan Lideri Ömer el-Beşir’in Suriye Ziyareti

27 Aralık 2018 08:03 tsi
Sudan Lideri Ömer el-Beşir’in Suriye Ziyareti

Sudan Lideri Ömer el-Beşir’in Suriye Ziyareti, Yankıları ve Ülkede Başlayan Protesto Gösterileri


İsrail’den Sudan’a üst düzey bir ziyaret gerçekleşeceği dedikoduları gündemdeki yerini korurken, Sudan lideri Ömer el-Beşir’den Şam’a sürpriz bir ziyaret gerçekleşti. Bu ziyaretin hedefleri ve ne amaç taşıdığı tartışılırken, Sudan’da ekmek ve yakıt fiyatlarının artması sebep gösterilerek başlayan gösteriler ülke geneline yayılarak Ömer el-Beşir karşıtı bir hale büründü. Peki, Sudan’da neler oluyor?

Kasım ayının son günlerinde Orta Afrika ülkesi Çad’dan İsrail’e sürpriz bir ziyaret gerçekleştirildi. Çad Devlet Başkanı İdris Deby’nin ziyaretinin İsrail’in Körfez’deki diplomatik girişimlerinin bir devamı olarak yorumlandığı gibi Afrika Boynuzu ve Doğu Afrika’daki etkisini Sahraaltı Afrika’ya da yayma çabasının bir sonucu olduğu yönünde yorumlar yapıldı. Deby’nin İsrail ziyaretinin ardından İsrail basınında Netanyahu’nun Bahreyn ve Sudan ile de diplomatik ilişkileri rayına oturtmak istediği yönünde haberler gündeme taşındı. Hatta İsrail Başbakanı Netanyahu’nun Hartum’a bir ziyaret planladığı basında dile getirildi. Bu söylentiler Sudan’da resmi ağızlardan yalanlansa da, muhalefet kanadından İsrail ile diplomatik ilişkilerin düzeltilmesine yönelik çıkan haberlere itirazlar yükseldi. Hemen şunu hatırlamak gerekir ki Çad ve Sudan, ABD’nin hukuki dayanağı olmayan Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıması ve büyükelçiliğini Kudüs’e taşıması sonrasında BM’de alınan kararda İsrail aleyhine oy kullanmıştı. (İsrail hem Körfez’de hem de Afrika’da uzun yıllar diplomatik ilişkileri olmadığı ülkelerle yeniden diplomatik çaba içine girmesi başlı başına bir analiz konusu olduğu için bu konuyu burada bırakalım.)

Geçtiğimiz hafta, bu defa Sudan’ın başrolde olduğu yeni bir gelişme daha yaşandı. Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir’in Suriye’nin başkenti Şam’da Beşar Esed’i ziyareti sadece Sudan adına bir sıra dışılığı temsil etmiyor, Suriye’deki savaşın başladığı günden bu yana Şam’ı ziyaret eden ilk Arap lider olarak ayrı bir önem bağlamına oturtuyor. Esed ve Beşir arasında gerçekleştirilen görüşmeler basına kapalı ve bir çalışma ziyareti hüviyetinde gerçekleştiği için neler görüşülüp neler konuşulduğu hakkında net bir açıklama yapılmazken Sudan cumhurbaşkanlığından yapılan açıklamada “Suriye sorunlarla karşı karşıya olan ülkedir, güçsüzleştirilmesi Arapların davalarının güçsüzleştirilmesi demektir. Beşir ve Esed’in birçok Arap ülkesinin yaşadığı şartlar ve krizlerin, ülkelerin egemenliğine saygı ve içişlerine müdahale etmeme üzerine yeni yaklaşımlar geliştirmeyi gerekli kıldığı” yönünde bir açıklama geldi. Ayrıca açıklamadaki en önemli vurgulardan biri Sudan lideri Ömer el-Beşir’in Suriye’nin Arap dünyasındaki yerini alana ve eski gücünü kazanana kadar Sudan’ın elinden gelen tüm gayreti göstereceğini söylemesidir. Sudan’dan yapılan açıklamada Ömer el-Beşir’in yurt dışı ziyaretlerinin ardından Suriye hakkında önemli açıklamalar yapacağı da eklenmiştir.

El-Beşir’in Suriye Ziyaretinin Arka Planında Neler Var?

Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir, sürpriz Şam ziyareti hem bölgede hem de Sudan’da geniş yankı uyandırdı. Ziyaretin ve kapalı görüşmenin tam olarak içeriği açıklanmadan ve bu sürecin zeminini oluşturan olaylar silsilesi tahlil edilmeden yaşanan sürecin isabetli okunması mümkün gözükmüyor. Sahada artık, Rusya ile Çin’in ortak cephe siyaseti var. Nitekim 2013 yılında New York Times imzalı aynı zamanda Sudan basınına da yansıyan bir haberde Ömer el-Beşir yönetiminin Suriye’de Beşar Esed yönetimine karşı savaşan direnişçilere Çin menşeli ve yerel yapım silahları Katar üzerinden sattığı dile getiriliyordu. Peki, Ömer el-Beşir’i bir Arap lideri imajıyla Şam’ı ziyarete iten sebep nedir? Bu sorunun cevabı bölgede değişen dengelerde ve Sudan’daki önümüzdeki yıllarda yaşanacak gelişmelerde bulunabilir. Bu sebepleri sıralayacak olursak;
◾Körfez’de BAE-Suudi Arabistan ve Katar arasında yaşanan kriz Arap dünyasını kutuplaştırmış hatta pek çok Afrika ülkesi de Katar’a karşı başlatılan boykota katılmıştır. Fakat Sudan bu konuda bir istisna olarak Katar ve BAE-Suudi Arabistan arasındaki gerginliğe müdahil olmadığı gibi hem Katar hem de BAE-Suudi Arabistan arasındaki keskin dengeyi korumuş, bu süreci çok iyi yönetmiştir. Fakat Sudan’ın uzun yıllar boyunca yaşadığı ekonomik yaptırımlar nedeniyle özellikle Arap ülkeleri ile ilişkilerinin sıklaşmasına bir bakıma karşılıklı çıkar alışverişine dönüşmüştür. Ömer el-Beşir’in Suriye ziyareti hakkındaki ilk senaryolar arasında Suriye rejimi ile Arap dünyası arasındaki buzları eritmek, Sudan ön plana çıkarılarak Suriye’nin Arap dünyasına yeniden entegre edilmesine yardımcı olunması vardır.
◾Sudan, Suriye’nin Arap dünyasına yeniden entegre edilmesi için bir rol üstlendiyse bunu hangi ülkelerin teşvik ettiği yönünde bir soru akla gelebilir. İlk akla gelen elbette BAE ve Suudi Arabistan’dır. Bir başka önemli aktör ise Rusya’dır. Rusya’nın Afrika politikaları ve Suriye’deki tavrı, hâlihazırda Batı ülkeleri zaten sorunlu olan Sudan yönetimini bir başka eksene kayma isteği ile açıklanabilir. Bu konuda Sudan muhalefetinin önemli ismi Milli Ümmet Partisi es-Sadık el-Mehdi’nin Beşir yönetiminin eksen kayması yaşadığı, Şam ziyaretinin Rusya’nın Ortadoğu’daki politikaları ile bağdaşır şekilde Rusya’nın çıkarlarına hizmet ettiğini açıklaması önemli ipuçları arasında yer almaktadır. Sudan, Rusya yönünde bir eksen kayması içinde olursa bu eksenin önemli bir parçası olan İran’a yönelik tavrı değişecek mi merak konusu. Rusya-İran-Suriye ve BAE-Suudi Arabistan arasındaki dengeyi gözetmesi gerekir ki zaten bu konuda çok hassas hareket ettiği bir gerçek. Ancak bu noktada Afrika’da oluşan Çin-Rusya ortak cephesini ve ortak çıkarlar doğrultusunda planlı hareket ettiklerini tekrardan burada vurgulamak gerekiyor.
◾Sudan’ın 2015 yılında OPEC’e yaptığı üyelik başvurusu ve özellikle Rusya ile muhtemel gözüken petrol anlaşması Şam ziyaretinin şifrelerinden biri olabilir. Sudan’a yönelik uzun yıllar devam eden ambargolar kaldırıldıysa da Sudan özellikle petrolün dış piyasaya satılması için halen yabancı şirketlere mecbur durumda. El-Beşir bu hamlesiyle OPEC’teki Suudi ve BAE desteğini almak hem de OPEC dışı enerjinin önemli ülkelerinden Rusya’ya yakınlaşarak bir taşta iki kuş vurmak istiyor olabilir.
◾Sudan lideri Ömer el-Beşir Şam ziyareti ile formüle ettiği eksen kayması gibi gözüken denge oyununu 2020 yılında yapılacak seçimlerde elini güçlendirmek bir nebze de olsa ülkedeki ekonomik durumu düzeltmek amacıyla yaptığı bir hamle olarak da okunabilir. Zaten Sudanlı siyaset bilimciler el-Beşir’in bu taktiği her seçim öncesinde uyguladığını dile getirmekteler.
◾Sudan lideri Ömer el-Beşir’in Şam ziyareti esnasında en çok dikkat çeken vurgular arasında ‘Arap dünyası’ ve ‘Arap kimliği’ne yaptığı referanslar gelmektedir. Afrika’da nüfusunun ve yönetici elitlerinin çoğunluğu Arap olan ülkeler bu referansları değişen dengelere göre kullanmakta, Afrikalılık ve Arap dünyası arasında bilinçli bir ikilemi tercih etmektedirler. Bu durum dış politikada ve iç dengelerde ülkelere konfor sağlamakta, nabza göre şerbet vermelerine imkân sunmaktadır. Sudan Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir’in Şam ziyaretine bir Arap lideri olarak gittiği açıklamaları ve hedefleri göz önüne alınınca bu meseleyle motomot örtüşmektedir.

Sudan’daki Gösteriler ve Ömer el-Beşir’in Geleceği

Son günlerde Sudan ve Ömer el-Beşir odaklı gelişmeler gündemdeki sıcaklığını korurken Sudan’da ekmek ve yakıt fiyatlarındaki artışı sebep göstererek Nil Nehri Eyaleti’ne bağlı Atbara kentinde başlayan gösterilerin ülke çapına yayılarak el-Beşir yönetimini hedef alan bir hale bürünmesi ister istemez Sudan’ın son günlerde içinde bulunduğu gelişmeler ile bir arada analiz edilmesini zorunlu kılıyor. Gösterilerde şu ana kadar 22 kişinin öldüğü olayların başladığı Atbara, Kuzey Kordofan, Dongola, Gadarif gibi şehirlerde OHAL ilan edilmiş durumda. Ülke çapına yayılmaya başlayan gösteriler Hartum, Um Ravahe ve Terter gibi şehirlere de sıçramış durumda. Çeşitli meslek grupları da ülke çapında greve gideceklerini açıklayıp, Ömer el-Beşir’i istifaya çağırıyor.

Batı medyası ülkedeki askeri darbelerin kronolojisine yönelik haberler yaparken askerlerin göstericilere yakın olduğu yönündeki haberler eşliğinde darbe riskinden söz edilmeye başlandı. Diğer yandan Ömer el-Beşir’in Wikileaks belgelerine dayandırılan serveti ise yeniden gündeme gelmiş durumda. Tüm bu olayları üst üste koyduğumuzda Sudan’da yeni bir askeri darbenin alt yapısı mı hazırlanıyor izlenimini elde etmemek mümkün değil. Eksen kayması tartışmaları, Rusya’ya yakınlaşma daha da önemlisi Kızıldeniz’deki Sevâkin adasında Türkiye ile yapılan anlaşmadan rahatsız olan ülkelerin Sudan’daki protesto gösterileri ile bir bağları olup olmadığı komplo teorisi kapsamına giriyor ve ünlü tarihçi Bernard Braudel’in dediği gibi henüz tozların yerli yerine oturmaması vakaların analiz edilmesini güçleştiriyor.

Son olarak, Sudan lideri Ömer el-Beşir 29 yıllık tecrübesi ile uluslararası ilişkilerde sürdürdüğü dengeyi ülkesinde uygulayabilirse bu gösterileri rahatlıkla yatıştırabilir ve 2020 seçimlerine en güçlü aday olarak gidebilir. Ancak Arap Baharı sürecinde Tunus ve Mısır’daki gibi göstericilere sertlikle karşılık verilirse bu durum Sudan’ı ve Ömer el-Beşir’i farklı noktalara götürebilir gibi gözükmektedir. Her şeye rağmen Çin-Rusya ortak cephesi bölgedeki operasyonel alanını güçlendirdiği ve bu sürece Türkiye’nin opsiyonel bakışını sürdürdüğü müddetçe, bölgedeki kartların yeniden karılması kaçınılmazdır ki bu süreçten Ömer el-Beşir’in elini güçlendirerek çıkacağı yadsınmaz bir gerçektir.

Osman Kağan Yücel 
https://www.afam.org.tr/sudan-lideri-omer-el-besirin-suriye-ziyareti-yankilari-ve-ulkede-baslayan-protesto-gosterileri/

Bu haber 2,641 defa okundu.