Türk Kadın Giyimde Başlıklara Dair Kısa Notlar

23 Ekim 2015 09:33 tsi
Türk Kadın Giyimde Başlıklara Dair Kısa Notlar

TÜRK KADIN GİYİMDE BAŞLIKLARA DAİR KISA NOTLAR

Türk Kültüründe kadın giyim kuşam geleneğine bakıldığında, zengin bir arşiv karşımıza çıkmaktadır. Türk Kadını, giyimini, güzelleşme ve güzelleştirme olguları biçimde bir sanat icrasına dönüştürmüştür. Kadın giyimini ve özellikle başlıklarını, Türk düşünce sisteminin bir yansıması olarak kabul edebiliriz. Türk Kültüründe giyinme, belli törenleri kapsayan, içinde inanca, bilgiye bağlı öğelerle birlikte gelenekselleşmiş bir alandır. Giyim sadece içgüdüsel olarak örtünmek için değil, bir ifade biçimi olarak algılanmalıdır. Türk Kültürünün özünde törensel bir yapı vardır. Doğumdan ölüme, insanın geçirdiği her evre yemekli, oyunlu, sazlı-sözlü törenlerle kutlanır veya kutsanır. Giyim alanında da örneğin; Kadınlar için, Baş bağlama töreni olması gibi erkekler içinde, kuşak kuşanma ile ilgili törensel bir anlayış vardır. Kadının başının bağlanması,  belli bir yaşa gelen genç kızların başlarına yöresel başlıkları takması ile ve çoğu zaman özellikle nişanlanan ve artık evliliğe adım atacak olanların durumunun çevreye duyurulmasını ifade eder. Erkekler için ise en eski dönemlerden bu yana ergenlikten çıkışı simgeleyen ve bir geçiş dönemi olan kuşak kuşanma algısı, yetişkinliğin, yiğitliği mertliğin kısaca hayatta erkeğin rollerini belirleyen bir adımdır. Bu nedenle giyim kavramının yanında sarma-dolama-bağlama anlamına gelen kuşam kavramını görürüz.

Türk Kadının giyim kuşamına genel olarak bakıldığında, kadın başlıklarının ve süslemesinin apayrı bir yeri olduğu görülür. Kadın başlıklarında genel olarak bir fes üzerine gümüşten yapılan tabak şeklinde üzeri sivri çıkıntılı, tepelik denilen bir bezek yerleştirilir. Tepeliğin üzeri renkli bir örtüyle dolanır ve başın etrafından sarılarak bağlanır. Ayrıca birçok yöremizde,  fesin alın kısmında yer alan altın veya gümüş liraların, çoğu zaman çocuk sayısını gösterdiğini söyleyebiliriz. Fesin iki yanında şekke denilen yanaklara gelen süs eşyaları bulunur. Bu süslerin ucunda sağ ve sol tarafta, sekizer tane toplam 16 adet parlak cisim  (Yıldız) kullanılır. Bu parlak cisimlerin, gökyüzü unsurlarıyla özdeş bir anlama sahip olduğunu söyleyebiliriz.  Türk Kültüründe,  bir olgunun önemi, güzelliği veya değeri, genel manada GÖKsel unsurlarla yani;  Ay, Yıldız veya Güneş gibi kozmik unsurlarla ifade edilmektedir. Gökbörü, Aybike gibi veya Hallume kimin kızı, sandım Seher Yıldızı diyen ve sevdiğini yıldıza benzeten kişinin duygularını anlatan bu türkü sözlerinde olduğu gibi. Bu çerçevede değerlendirildiğinde, Türk Kültüründe önem arz eden sayısal ve nesnel ifadeler,  bazen bir türkünün sözlerinde, bir oyunun dönüşünde, bazen de bir kilim motifinde veya kadının süsleme sanatının içinde sembolize edilmiş olabilmektedir.

      

---

Baş bağlama biçimleri bir kadının toplumdaki durumunun habercisi gibidir. Evli, dul veya nişanlı bir hanımın durumu baş bağlama biçimlerinden anlaşılır. Genç kız ve yeni evli hanımlar gösterişli renkli ve süslü başlıklar kullanırken yaşlı ve dul hanımların daha sade ve gösterişsiz başlıklar taktıkları görülür.

Çoğu yöremizde, kadın başlıklarında fesli ve fessiz örtülerin etrafından poşu veya tülbent sarılır. Başın İki yanına çiçekler ve Tozak veya Hotoz denilen renkli kuş tüyleri yerleştirilir. Bazen de bu tüyler doğal boyalarla boyanır.

                         

---

Tozak veya Hotoz denilen tüylerin kullanımının eski bir Türk geleneği olduğunu söyleyelim. Özellikle Hakanların başlarına, kendi ongunlarını temsil eden kuşların tüylerini taktıkları ile ilgili veriler ve bilgiler bulunmaktadır. Osmanlı minyatürlerinde ve bazı resimlerde kimi padişahların başlıklarında bu hotoz takma geleneği görülebilmektedir. Ortak bir geçmişe sahip olduğumuz Kızılderililerde de bu tüylerin takılması ortak kültürel miras açısından, coğrafyanın uzaklığının belirleyici bir rolü olmadığını göstermektedir. Kültürümüzde kutsal kabul edilen varlıklara ait nesnelerin kişinin üzerinde taşınması korunma, olumluluk ve bir iyilik durumuna ulaşmayı sembolize etmektedir. Yine kültürümüzde Kurt dişinin kutsal kabul edildiği ve yeni doğan bebeklere ve gelinlere hem süs hem de koruma amacıyla takıldığı ile ilgili bilgilerde mevcuttur.  Çiçekler ise kadının doğayla bütünleşmesinin varlıkla BİR’ liğin, güzelliğin ifadesidir. Artık günümüzde kabul edilmiş olan renklerin ve kokuların belli frekansları olduğu ve bu frekansların insan üzerinde olumlu ve sağlıklı etkileri bilinmektedir. Türk Kadını giyimi kuşamıyla, canlılığın, Hay’atın, üretmenin adeta numunesi olarak yürüyen bir çiçek bahçesi gibidir.

           

---

Kadın başlıklarında genellikle alnın tam ortasına gelen parlak cisimler, altın veya gümüşten yapılan süs eşyalarından oluşmakta ve bunların ortasında da genellikle turkuaz, akik benzeri taşlar yerleştirilmektedir. Bu süs ve taşların vücudun enerji merkezleri olarak kabul edilen  ana çakralar üzerinde yer alması ayrıca irdelenmesi  gereken bir konudur. Bunlar genellikle tepede-tepelik, alında-alınlık, boyunda-gerdanlık, göğüste-hamaylı-koye, belde-kemer olarak kullanılmaktadır. Hamaylı içerisine ise yine korunma  amacıyla Ayetler konulmaktadır.

     

---

                                       

Bu süslenme geleneği içinde ayna, kadın başlıklarında sadece gelin başlıklarında kullanılan bir nesnedir. Türk kültüründe gelinler, önemli ve zengin bir Folklor (Halk Bilimi)  konusudur. Kadın, boy boylayıp soy soylamanın güvencesidir. Bu nedenle gelin başlıklarında yer alan ayna vb. cisimlerin yansıtma özelliğinden hareketle erkeğin, kadında kendini seyretmesi,  neslinin devam etmesinin teminatı olan kadını, başlı başına bir süs bir ziynet olarak görme anlayışının da bulunduğunu söyleyebiliriz.
Aşağıdaki fotoğrafta görülen, üzerine gökkuşağı gibi renk renk, şifon örtünün yan yana ve yüksek bir platformun üzerine dizilmesiyle yapılan gelin başlığında, en üste yine renkli tüyler ve çiçekler yerleştirilir. Başlığın tam ortasına bir ayna konulur. Başın alına değen kısımlarına altın veya gümüş para gibi yuvarlak parlak nesneler yerleştirilir.
 

 Kadın başlıklarında bulunan para, ayna, pul veya parlak cisimlerin Ay tanrıçalarının ve Ay’ın sembolü olarak takıldığına dair görüşlerde bulunmaktadır. Kültürümüzde Ay ile ilgili örneklerde, gelinin yüzünü Ay’a döndürmek ve “gelini yastığın üstüne üç kere oturtup kaldırmak” “Dolunay ve Ay tutulması esnasında tencere kapak gibi metal eşyaları birbirine vurarak ses çıkarma” vb. yapılan uygulamaları görmekteyiz. Bu uygulamaları, kutsama, kötülüğü kovmak, gelinin bahtının açık olması, mutluluk getirmesi gibi olumlu bir inanç ve düşünce alanından çıkan pratikler olarak değerlendirebiliriz. Bu durum oyun geleneği içinde şu türkü ile dile getirilmektedir:

Gelini bindirin taya
Yüzünü döndürün Ay’a
Zilifleri burma burma
Gelin değil tüylü Maya .

 Şekli ve parlaklığı ile aynanın Ay’a benzetildiği kabul edilir. Arapça Ayn kelimesi, göz manasında veya bir pınarın çıkış yeri, su gözü manasında kullanılmaktadır. Belki enerji bağlantılı ana kaynak şeklinde de yorumlayabiliriz. Ay, Ayn ve Ayna kelimelerinin, parlak, yuvarlak ve göz anlamında, ortak ifadeleri taşıdığını görebiliriz. Ay’ın çekim gücü ile aynanın kullanımının da bir ilgisinin olması muhtemel gözükmektedir. Diğer yandan alnın ortasında yer aldığı kabul edilen üçüncü göz denilen epifiz bezinin, ruhsal boyutta önemli bir işlevi olduğu kabul edilmektedir.

        
Bir yerde değerli ve önemli bir olgu varsa orayı korumayla ilgili aynı zenginlikte malzemenin olması gerekir mantığı yadsınamaz. Bu nedenle baş süslemelerinin çeşitliliği ve malzemenin bolluğu, hem başı koruma, sakınma ve hem de önemli enerji merkezi olan taç çakralarının doğru biçimde çalıştırılması ile ilgili olarak kullanılmış olmalıdırlar.

                  

---

Sonuç olarak, giyim kuşam, oyun ve sözel kültür unsurlarının (türkü destan hikâye vb.), zamanı aşarak insanla birlikte göç eden halk bilgisi olduğunu vurgulayalım. Bu alanlarda yer alan her olgu, her bir renk, nesne veya biçimsel kullanım bir bilgiye dikkat çekmektedir. Çünkü hiçbir kültürel unsur, boşlukta nedensiz kendiliğinden ortaya çıkmaz. Toplumca ortak bir değere sahip olabilmesi için herkesçe kabul edilebilir, ortak mantık alanında denenmiş ve kabul edilmiş olması gerekir. Aksi halde gelenekselleşemeden yok olur. Bu nedenle Türk Kadını, Türk Kültürünün harcını binlerce yıldır engin bilgisi zevk ve zarafetiyle karmıştır. Ve bunu tüm kültürel yaşamında olduğu gibi giyim kuşamında da yansıtmıştır.

Selam ve Dua ile.

 Fatma KILINÇ

 

Kaynaklar:

And, Metin(2003) Oyun ve Bügü, Türk Kültüründe Oyun Kavramı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,(Genişletilmiş baskı).

Ersoy, Necmettin (2007). Semboller ve Yorumlar, İstanbul: Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri.

 Gaziantep Üniversitesi T.M.D.K. Geleneksel Türk Giyim Kuşamı Ders Notları.
İnan, Abdulkadir(1998). Makaleler ve İncelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
________,(2000).Tarihte ve Bugün Şamanizm, 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

 Ögel, Bahaeddin ( 1995).Türk Mitolojisi II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi

 ________, (1991) Türk Kültür Tarihine Giriş, 12 Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Bu haber 13,600 defa okundu.